Oorzaken van files in de spits en op andere tijden

Een auto op een politieafzetting ingereden en op zijn kant geëindigd, dat kan een van de oorzaken van files in de spits zijn. Of een kopstaart botsing. Goed voor de nodige uren of kilometers oponthoud voor veel mensen.

Nederland niet in de eredivisie

Rondom de ‘steden’ in ons land vertoeven we mondiaal en zelfs Europees gezien in de verste verte niet in de eredivisie. In onze perceptie is het ernstig gesteld rondom steden als Amsterdam en Rotterdam. In metingen en statistieken van TomTom Traffic Index tref je Haarlem op plaats 105 in 2021, Den Haag op 117 en Amsterdam nog veel verder naar beneden. Onze ochtend- en avondspits is een oase van rust in vergelijking met de top-3 in de Traffic Index: Istanbul, Moscow en Kyiv. Daar heb je gemiddeld tot driemaal zoveel vertraging als bij ‘onze’ verkeershotspots. Tot de dubbele reistijd en meer namelijk.

Andere roemruchte steden in Nederland zijn Den Haag, gevolgd door Groningen, Leiden, Apeldoorn, Nijmegen, Rotterdam en Arnhem.

Meten is weten

We zijn deze ‘queeste’ door fileland begonnen bij onze nationale spoorzoeker TomTom. In de centrale zie je een videopresentatieruimte. Maar de mensen zijn gewoon met de dataflow en de systemen bezig. Alles gaat geautomatiseerd: ervaringscijfers en live informatie vertalen in een optimale route voor de gebruiker.

Meten is weten, zogezegd. Het centrum is meer bedoeld om aan marktpartijen en overheden te laten zien wat de mogelijkheden zijn. TomTom beschikt over een enorme database met historische kennis van de drukte en snelheden op alle grote én kleine wegen op elk moment van de dag. Per vijf minuten. En dus ook de real time situatie. Ook op wegen die voorheen veelal uit beeld bleven dus. Zo is te zien dat het verkeer op een woensdagmiddag op 450 punten vastloopt. Welgeteld twee – op snelwegen - daarvan krijgt TomTom via de info van partner ANWB binnen, de andere 448 herleidt het bedrijf zelf aan de hand van GPS-data.

Werkte TomTom niet met Vodafone samen om zogezegd de bewegingen van mobiele telefoons als basis te kunnen gebruiken? Zoals aanvankelijk? Dat gebeurt niet meer. De positie van de smartphones is voor TomTom niet meer precies genoeg bekend. Ze kijken nu naar de losse systemen in de auto, ingebouwde navigatiesystemen van vele automerken waar ze mee samenwerken, de app-gebruikers en bijvoorbeeld data die van de Apple routeplanner komt. Zo komen bijvoorbeeld honderdvijftigduizend anonieme puntjes op hun route naar een bestemming in beeld. Het aantal breidt steeds verder uit, zodat het beeld van de verkeersstroom en de haperingen daarin steeds beter wordt.

Meer asfalt, meer files

We verplaatsen het beeld naar de verkeerscentrale van de VID, de VerkeersInformatieDienst. Dit is geen overheidsdienst, al zou je dat gezien het prestige van het ‘instituut’ bijna denken. In Lijnden – want daar zitten ze – zie je wél een wand vol enorme beeldschermen, met live verkeerssituaties. Die worden gebruikt als ondersteuning voor talloze andere detectiesystemen en informatiebronnen. Naast al beschikbare camera’s heeft de AIVD ook eigen apparatuur op extra hoge punten geplaatst. Dat geeft een beter overzicht en je kunt draaien en ver weg kijken wat een opstopping veroorzaakt. Vooral tussen 2011 en 2014 ging het met de files de goede kant op door ander gedrag en economie. Daarna werden de files weer 23 procent langer.

Daarbij is te zien dat meer asfalt zeker werkt, maar kennelijk ook een aanzuigende werking heeft. Rond 2015 was het verkeer op zijn gunstigst en sindsdien neemt de filedruk naar 2017 weer flink toe. Met verkeer is het als met zand: nieuwe ruimte wordt gevuld. De autorijder bespeurt het en begint een ander gedrag vertonen. Minder met fiets of trein, minder vaak op een andere tijd weg.

Najaar is filetijd

Mensen moeten kennelijk weer tegen de ‘filepijngrens’ aanlopen voor ze hun gedrag opnieuw aanpassen en anders gaan reizen. Het najaar is traditioneel filetijd. Het weer speelt in meerdere opzichten mee, want daardoor komen er ook meer auto’s op de weg – zo van: het regent in ga met de auto. Rijden in het donker helpt trouwens ook niet bij veel rijders.

Ook werkzaamheden helpen niet. Met verkeer is een beetje als overkokende melk: als het misgaat heb je een enorme rommel op je kookstel. Zo versterken files zichzelf ook. Iedereen kent het dat je stilstaat terwijl je eigenlijk niet in de buurt van het knelpunt moet zijn, maar gewoon vastloopt. In ons land heb je ook niet zoals in Duitsland of Frankrijk een alternatief in de vorm van een serieuze provinciale doorgaande route. De snelwegen worden een beetje als riool gebruikt. Alles moet daar zo rap mogelijk naar toe worden gevoerd. Dat zou dan veiliger zijn.

Filerijders als Max Verstappen

Hoe zit dat eigenlijk? Waarom loopt alles vast als er bij wijze van spreken zelfs maar over regen wordt gesproken op de autoradio?

In een normale situatie praat je bijvoorbeeld over 1.800 voertuigen per uur op een rijstrook. Elke twee seconden een auto. Normaal gesproken houden we een seconde of twee afstand. Bij toenemende drukte gaan we dichter op elkaar rijden en wordt dat zelfs minder dan een seconde. Eigenlijk heel knap. Verstappen-achtig, als je nagaat dat je een halve- of driekwart tel achter iemand rijdt die je absoluut niet kent. Geoefende filerijders zijn meesters in het vooruitkijken, daarom rijden de meesten liever niet achter een bestelwagen. Als er iets onverwachts gebeurt ben je het haasje, want je hebt al 1,3 seconde nodig om te reageren en daadwerkelijk in actie te komen.

Als het gaat regenen weet je dat je een langere remweg hebt, het zicht veel minder is en dus hou je meer afstand. Er kunnen opeens veel minder auto’s per uur worden verwerkt, maar dat past het aanbod niet meer op die weg. Kennelijk leren we wel, want als het vaker regent vullen we de weg weer beter door tóch dichter op elkaar te gaan rijden.

Ruimte tussen de auto’s

Het gaat in de verkeersstroom - kortom - niet over de auto’s zelf. Die zijn maar vier of vijf meter lang. Het gaat bij de oorzaken van files wél over de ruimte tussen de voertuigen. Adaptieve cruise control zorgt volgens de deskundigen niet voor minder, maar juist voor meer files. Het radarsysteem houdt veel meer afstand dan we zelf doen. Aan de andere kant kan techniek in de vorm van verbeterde regeling en detectie juist wel helpen. Daar wordt juist op bezuinigd. Zo zijn in de loop van de jaren toch veel camera’s weggehaald, toeritdosering weg, DRIP route informatie- en signalering wegbezuinigd… terwijl dat nú allemaal weer nodig is. Wegen kun je beter benutten, maar er is veel verloren gegaan. Die spullen kun je wel weer terugzetten, maar pijnlijker is dat de kennis ook is weggelekt.

Het helpt ook niet dat zo op het eerste gezicht voor elk wissewasje rijstroken worden afgesloten. Auto met pech aan de kant, dat soort dingen, hoort ook bij de oorzaken van files.

Als je van een tweebaansweg eentje afsluit is de doorstroom niet gehalveerd, maar blijft een kwart over. Kijken wat er aan de hand is en het invoegen helpen niet mee. Aan de andere kant: ga er zelf maar eens staan. Dan weet je waarom ze het doen.

Naast het benutten van alternatieven en andere reistijden kiezen lijkt het enige medicijn tegen files zijn vooralsnog de files zelf. De vraag naar een plekje op de weg is nu eenmaal groter dan de beschikbare ruimte. De enige echte oplossing is een soort centrale regelende en adviserende hand. Zeg tegen de een die op weg wil naar Amsterdam: ga jij nou om 8.40 uur weg. En tegen de ander: ga jij om 8.50 weg.

Toekomst in the cloud

Daarmee zijn we als vanzelf terug bij TomTom dat tot zekere hoogte al over die informatie beschikt. Via de connected gebruikers van navigatietechniek met GPS-systeem. Dat de gebruikers zelf de rapste weg naar huis aangewezen krijgen is evident, maar minder voor de hand ligt dat ook de rest van het verkeer profiteert.

Als bijvoorbeeld tien procent van de auto’s de intelligente techniek gebruikt kan dat de reistijd voor iederéén tot een procent of vijf terugdringen. Een logische stap in de toekomst is om dat allemaal in the cloud te regelen. Zodat je geen kaart meer hoef te zien in de auto. Daarvoor loopt een Europees project waar onder andere ook BMW bij betrokken is. Met steeds verder geautomatiseerd rijdende auto’s is het een sleuteltechniek. Daarbij kan de centrale de verkeersstroom verdelen en een helft een kwartier laten omrijden. Dat moet je dan wel willen, als daartegenover staat dat je gegarandeerd niet in een file terecht komt.

De combinatie van historische data over de gereden snelheden en steeds beter detectie en interpretatie van GPS-data en de reisdoelen van betrokken auto’s geven ook nieuwe mogelijkheden voor de oorzaken van files. Ook voor parkeren.

Meer gedetailleerde techniek

Een automerk had een techniek die aangeeft in welke straatjes in de buurt je de meeste kans op een parkeerplek hebt. Zodat je minder lang hoeft te zoeken. Daarbij wordt gekeken naar de eerdere bewegingen van andere auto’s daar. Je kunt daarnaast voorspellen waar de staart van een file komt de staan op het moment dat je daar aankomt. Dan kan de techniek waarschuwen als je er te hard op aanrijdt. Ook herkent TomTom steeds effectiever de honderden wegafsluitingen in het land en - aan de hand van afremmen en weer versnellen - ook wegwerkzaamheden. Die worden van overheidswege maar voor een klein deel doorgegeven.

Techniek van navigatie werkt verder door. Zo is er afritafhankelijke informatie. Vaak staat het verkeer alleen op de afrit stil en niet op de doorgaande weg. Dan hoef je die dus niet als vertraging mee te rekenen in je route. GPS werkt niet exact genoeg om te zien waar een auto precies op de rijbaan is, maar met nieuwe programmatuur herkent het systeem de situatie en houdt geen rekening meer met die situatie. Tenzij die afrit in je route zit.

Het algoritme schat in hoe lang een file blijft staan zodat je niet wordt omgeleid voor een file die er tegen de tijd dat je er komt niet meer staat. Ook het weer wordt in de berekening van de reistijd meegenomen.

De taal van de file

De VID gebruikt in de verkeersinformatie over bijvoorbeeld de radio vaste termen voor stagnatie, maar wat betekenen die eigenlijk?

• langzaam rijdend verkeer: verkeer dat over ten minste 2 kilometer nergens harder rijdt dan 50 kilometer, maar doorgaans wel sneller dan 25.
• stilstaand verkeer: verkeer dat over ten minste 2 kilometer vrijwel overal minder dan 25 kilometer per uur rijdt.
• langzaam rijdend tot stilstaand verkeer: langzaam rijdend verkeer over veelal wat grotere lengte met hierin ‘groepen’ van stilstaand verkeer.

Hoeveel tijd kost een kilometer file? Als de weg dicht is heel veel natuurlijk, maar als vuistregel kun je rekenen met drie, vier minuten per filekilometer.