Schakelen met knarsende tanden: voorkom reparaties aan je versnellingsbak

Menigeen reageert grappend op het moment dat er schakelfouten worden gemaakt. “Ga je even de tandjes poetsen?” Zulke acties zijn echter helemaal niet grappig, want het gekraak is feitelijk een schreeuw om hulp van de versnellingsbak. Als de versnellingspook eenmaal kapot is, kunnen de reparatiekosten zomaar een paar duizend euro bedragen. Hier leggen we uit wat de vijf meest voorkomende fouten zijn bij het omgaan met de versnellingsbak.

Fout 1: te snel schakelen

Vooral in films zie je bestuurders vaak in minder dan een seconde van de ene versnelling naar de andere schakelen. Dit komt het dramatisch gehalte van de film wellicht ten goede, maar het doet de versnellingsbak bepaald geen goed. In de bak zitten tandwielen van wisselende groottes, die de verschillende overbrengingen mogelijk maken. Door met de versnellingspook te schakelen beweeg je een vorkvormige huls die twee versnellingen aan elkaar koppelt en het motortoerental vertaalt naar een geschikte wielsnelheid. Er is echter een probleem: terwijl het ene tandwiel even snel draait als het wiel op de weg, draait het andere tandwiel langzamer of sneller. Om ervoor te zorgen dat de schakelbus de twee versnellingen soepel met elkaar kan verbinden, moeten ze met dezelfde snelheid draaien. Terwijl dit vroeger werd bereikt door wat bekendstaat als ‘dubbel klutsen’, oftewel dubbel koppelen, zijn er tegenwoordig synchronisatieringen die deze taak op zich nemen. Ze werken als een soort koppeling tussen de twee versnellingen. Als je naar een andere versnelling schakelt, beweegt de schakelbus zich in de richting van het bijpassende tandwiel en oefent zo druk uit op de synchronisatiering, die vervolgens het tandwiel vertraagt of versnelt en aanpast aan de snelheid van het wiel. Als je te snel schakelt, heeft de synchronisatiering te weinig tijd om het tandwiel aan te passen aan de snelheid van het wiel. Als er te snel wordt geschakeld, wrijft de synchronisatiering tegen het tandwiel, wat leidt tot grotere slijtage of zelfs tot breuk.

Als je te snel schakelt, komen de synchronisatieringen onder druk te staan. In extreme gevallen breken de bevestigingslipjes.

Beide leiden tot dure gevolgschade. Alleen al de verhoogde slijtage veroorzaakt metaalsplinters die in de olie drijven en deze vervuilen. Dit betekent dat de lagers en tandwielen niet meer voldoende gesmeerd kunnen worden, wat weer leidt tot verhoogde slijtage. Als de bestuurder daarentegen langzaam en met beleid schakelt, slijt een synchronisatiering na verloop van tijd ook, maar veel minder hard. Voorzichtig schakelen heeft nog een voordeel: de kans dat je per ongeluk een lagere versnelling kiest in plaats van een hogere is kleiner. Als dat gebeurt, kan zowel de versnellingsbak ernstig beschadigd raken als de motor.

Fout 2: de achteruitversnelling inleggen of selecteren terwijl de auto nog rolt

De achteruitversnelling zorgt ervoor dat de aandrijfwielen in de tegenovergestelde richting van de voorwaartse versnellingen draaien. Om dit voor elkaar te krijgen, zit er een aparte versnelling in de transmissie. Deze is niet altijd gesynchroniseerd (in tegenstelling tot de voorwaartse versnellingen). Daarom moet de auto stilstaan voordat je de achteruitversnelling inlegt of selecteert in het geval van een auto. De koppeling moet ook even worden ingetrapt voordat je de versnelling inschakelt – op deze manier staan beide tandwielen stil en kunnen ze aan elkaar worden gekoppeld op een manier die vriendelijk is voor het materiaal.

Deze tip geldt ook voor auto’s met een automatische versnellingsbak. Als de keuzehendel van ‘D’ naar ‘R’ wordt gezet terwijl de auto nog vooruit rolt, zullen de rembanden en de meervoudige platenkoppelingen in de versnellingsbak snel slijten. Dit lijkt dan op een slippende koppeling. Hetzelfde principe geldt voor achteruitrijden bij het schakelen van ‘R’ naar ‘D’.

Fout 3: je hand op de pookknop laten rusten

Ook in dit geval geven televisieprogramma’s en films een slecht voorbeeld: in autosportfilms en tijdens autoachtervolgingen dragen bestuurders vaak geperforeerde sporthandschoenen; de rechterhand rust op de versnellingspook. Op de lange duur beschadigt dit zogenaamd coole gebaar de versnellingsbak. Als je tijdens het rijden je hand op de pookknop laat rusten, wordt de schakelhuls belast. De druk zorgt voor spanning in de transmissie. De huls, synchronisatieringen en tandwielen worden zwaarder belast en slijten sneller. De lagers van de transmissie hebben er ook onder te lijden.

Dus: beide handen moeten aan het stuur zitten tijdens het rijden. Dit is goed voor de versnellingsbak en voor je eigen veiligheid.

Fout 4: de koppeling niet goed intrappen

Nog een fout die bij snel schakelen wordt gemaakt: het koppelingspedaal niet volledig of niet op tijd intrappen. Deze onzorgvuldigheid kan dure reparaties veroorzaken. Dit komt doordat als de koppeling de krachtstroom niet volledig of op het juiste moment ontkoppelt en je toch naar de volgende versnelling schakelt, er een luid knarsend geluid te horen is. De geluiden ontstaan omdat de synchronisatieringen er niet in slagen de tandwielen op een identiek toerental te brengen. Het toerental van het wiel en de motor verschillen te veel. Als je toch schakelt, wordt de huls met geweld op de tandwielen gedrukt, die met verschillende snelheden draaien. Het resultaat: de tandwielen knarsen tegen de schakelmof. Er klinkt een lelijk knarsend geluid en de slijtage neemt aanzienlijk toe. In het ergste geval leidt dit zelfs tot ‘tandbreuk’. Als een tandwiel eenmaal een paar gaten heeft, wordt reparatie een prijzige kwestie.

Fout 5: met tijdig onderhoud voorkom je reparaties aan je versnellingsbak

Om de versnellingsbak lang in goede staat te houden, heeft hij regelmatig onderhoud nodig. Veel fabrikanten schrijven echter geen onderhoud voor. De transmissieolie krijgt (ongeacht of het een handgeschakelde of automatische transmissie betreft) vaak de specificatie ‘levenslange vulling’. Oftewel, je zou gedurende de levensduur van een auto niet hoeven bijvullen. Daarbij moet je echter weten dat de auto-industrie in veel gevallen uitgaat van kilometerstanden van rond de 200.000, hoewel een versnellingsbak veel langer mee kan bij regelmatig onderhoud. Na verloop van tijd veroudert de versnellingsbakolie ook: hij raakt vervuild door normale slijtage en smeert na verloop van tijd de lagers niet meer goed.

Het regelmatig verversen van de versnellingsbakolie garandeert een goede smering.

Wat daaraan gedaan kan worden? Simpel: de versnellingsbakolie vaker (laten) verversen. Dit spoelt de onzuiverheden eruit en garandeert een goede smering. Vooral bij automatische versnellingsbakken heeft het verversen van de versnellingsbakolie meestal een positief effect: De krachtoverbrenging verloopt weer veel soepeler. Maar een conventionele handgeschakelde versnellingsbak is ook blij met verse olie. Bij DSG-versnellingsbakken met natte koppeling, zoals die van het VW-concern, is het verversingsinterval inclusief oliefilter 60.000 kilometer. Daarnaast moet elke versnellingsbak regelmatig worden gecontroleerd op lekkage. Als er te weinig olie in de versnellingen zit, zullen alle onderdelen sneller slijten.

Dit kost het vervangen van de versnellingsbak

Vanwege de complexiteit van een versnellingsbak en de verschillende oorzaken van storingen is er geen algemene informatie beschikbaar over de prijzen voor vervanging. Nieuwe automatische versnellingsbakken kunnen meer dan 10.000 euro kosten, afhankelijk van het type en het aantal versnellingen. Een nieuwe handgeschakelde versnellingsbak kost ongeveer 5.000 euro plus circa 1.500 euro voor installatie. Een vervangende bak is daarentegen verkrijgbaar voor ongeveer 1.500 euro – plus demontage en installatie. De reparatie of revisie van een automatische versnellingsbak kost meestal meer omdat er meer tijd in gaat zitten. Reken in dat geval op minimaal 2.500 euro plus gemiddeld 1.000 euro arbeidsloon.