Door Trollhättan met een Saab 99 Turbo

Op YouTube is een geweldig filmpje te vinden dat de kracht van de viercilinder turbomotor van de Saab 99 aan moet tonen. De promovideo wordt aan elkaar gepraat door BBC-presentator Raymond Baxter. We treffen de voormalig straaljagerpiloot en rallyrijder op een airstrip in het Zweedse plaatsje Mantorp, zo ongeveer halverwege tussen Gotenburg en Stockholm. Daar staat een zwarte 99 Turbo klaar om het op te nemen tegen acht (semi)concurrenten van divers pluimage: een Porsche 924, Lancia Beta, Alfa Romeo Alfetta GT, Audi 100 5E, Mercedes 280, BMW 528, Volvo 264 en Dodge Monaco. Niemand minder dan rallyhelden Stig Blomqvist en Per Eklund zijn ingehuurd om het uiterste uit alle testauto’s te persen, waarbij – je verwacht het niet – de Zweedse inzending als grote winnaar uit de bus komt. Hoewel de banaan hier en daar een beetje krom is, is de boodschap van het promofilmpje duidelijk: de Saab 99 Turbo kan qua snelheid en rijeigenschappen niet alleen wedijveren met de gevestigde orde, hij weet ze zelfs af te troeven.

Het is natuurlijk niet des Saabs om te pochen met het feit dat je met de 99 Turbo gerenommeerde sportwagens in hun hemd zet, dus de extra trekkracht die de turbocompressor aan de viercilinder toevoegt, wordt vooral verkocht als ‘veilig’; je hebt immers minder tijd nodig om in te halen. Dat de motor zuiniger en (dus) minder vervuilend is dan een vergelijkbare zescilinder, staat ook mooi in de folder. Maar dat soort argumenten gaan bij petrolheads natuurlijk het ene oor in en het andere weer uit. Die zien een burgermansbak met de prestaties van een sportwagen. Een wolf in schaapskleren, een flamboyante toreador verkleed als zwijgzame Eskimo. En stiekem is Saab best wel een beetje trots op zijn bescheiden uitgedoste krachtpatser, getuige de zinsnede die we in een Engelse brochure tegenkomen: ‘The Saab Turbo has robbed sports car drivers of their exclusive right to fast cars with turbocharged engines’. Turbo is het nieuwe toverwoord.

Noodzaak

Een benzinemotor met turbocompressor is in 1978 niet nieuw. Al in 1962 voorziet General Motors de 3,5-liter V8 van de Oldsmobile Jetfire en de daaraan verwante Chevrolet Corvair Monza van een turbo. Omdat de betrouwbaarheid flink te wensen overlaat, is deze modellen geen lang leven beschoren. Een decennium later zijn het BMW en Porsche die het concept nieuw leven inblazen met de 2002 Turbo (1973) en 911 Turbo (1975). In die jaren pendelt ingenieur Per Gillbrand zo’n 1.300 kilometer noordelijker nog heen en weer tussen Trollhättan, waar de Saab-fabriek staat, en de Scania-fabrieken in Södertälje, vlakbij Stockholm. Sinds 1969 is de vrachtwagenfabrikant onderdeel van de Saab-Scania AB-familie en bij de ontwikkeling van de turbomotor maakt Gillbrand, ook wel bekend als Mr. Turbo, dankbaar gebruik van hun kennis over turbotechniek. Het ontwikkelen van een turbomotor komt overigens voort uit noodzaak; het kleine Saab ontbeert de financiële middelen om zelf een sterkere, compleet nieuwe (zescilinder) motor te ontwikkelen.

Saab 99 Turbo motor

Na 1,5 miljoen testkilometers in de meest uiteenlopende omstandigheden en een praktijkproef van een halfjaar door 100 ‘gewone’ bestuurders in Zweden, Duitsland, Finland, Zwitserland en de VS is de Saab 99 Turbo in september 1977 klaar voor de presentatie aan het grote publiek. Bezoekers van de beurs van Frankfurt vergapen zich aan de specificaties van de 99, dan nog in de vorm van de driedeurs Combi Coupé. Een vermogen van 145 pk, dat is bijna een kwart méér dan de turboloze versie van de tweeliter levert. En dat koppel: 235 newtonmeter, bijna de helft méér! Dat alles dankzij Bosch K-Jetronic brandstofinjectie en een Garrett AiResearch T3-compressor die vanaf zo’n 1.500 tpm zijn deuntje meefluit. Het schoepenwiel kan 144.000 tpm draaien, de maximale turbodruk bedraagt 0,8 bar (de rallyversie reed met het dubbele). Opvallend is de wastegate, een bypassklep die het teveel aan uitlaatgasdruk afvoert en zo voorkomt dat de verbrandingstemperaturen te hoog oplopen. De compressor is duidelijk zichtbaar onder de motorkap, en anders wijst het opschrift ‘Turbo’ in het kenmerkende lettertype op de inlaatbuis je wel op het feit dat dit geen standaard tweeliterblok is.

Gewoon op zomerbanden

Er zullen maar weinig automusea zijn die hun spullen uitlenen wanneer de wegen wit zijn en de volgende sneeuwbui zich in de verte alweer aandient. Het Saab-museum in Trollhättan is de uitzondering, zo blijkt wanneer we ons er melden met weinig hoop op een mooie reportage met de 99 Turbo. Tot onze niet geringe verbazing staat de auto gewoon klaar voor ons, het vertrouwen in onze rijkunsten is blijkbaar groot. Helemaal als we zien dat om de karakteristieke Inca-wielen gewoon zomerbanden liggen … Onze 99 Turbo is gespoten in Cardinal Red, de andere optie was destijds zwart en in de VS kon je ook nog voor licht- of donkergrijs opteren. Dat donkerrood staat hem goed, het contrasteert mooi bij de witte omgeving en sluit bovendien netjes aan bij de huizen in het pittoreske dorpje waar we doorheen rijden.

Saab 99 Turbo interieur

Ik neem plaats op de forse stoel in een interieur dat is opgetuigd met knus rood-bruin-oranje bekleding en meubilair met een bijzonder motiefje in het velours. De hoofdsteunen voor- en achterin zijn gigantisch. Het driespaaks stuurwiel – uniek voor de Turbo – is zacht in het hart. Airbag avant la lettre. Omdat de sterk gebogen vooruit heel ver van je af staat en het dak ver doorloopt, is het zicht op hoog geplaatste verkeerslichten ronduit beroerd. Dat wordt gecompenseerd door de dunne, rechtop staande A-stijlen; het zicht in je directe blikveld is top. Het zwarte kunststof van het dashboard wordt onderbroken door een horizontale houten strip - noem het geheel ‘sportief functioneel’. Duidelijke tellers, kloeke klik-klak knoppen met Zweedse opschriften en in de middenconsole twee extra metertjes voor oliedruk en accuspanning. De drie schakelaars met ‘Extra’ erop blijken loos. Maar al het voorgaande verbleekt natuurlijk bij de aanblik van dé attractie van deze Saab, de heilige graal die prominent links op het dashboard pronkt: de turbodrukmeter.

Lekker mechanisch

Tijd om buiten te gaan spelen. Het stuur staat nogal vlak en staat dicht op dashboard. Ik zit vrij hoog en schuur met mijn kruin tegen het hangende hemeltje. Geen ideale zitpositie, maar als Stig Blomqvist en Per Eklund hiermee uit de voeten konden, wie ben ik dan om te gaan klagen? Gelukkig is de doorgaande weg sneeuwvrij, we hoeven dus niet bang te zijn dat onze potente voorwielaandrijver op zijn zomersloffen kansloos staat te malen bij een dot gas, of oncontroleerbaar rechtdoor schuift in een bocht. Ik duw het gaspedaal langzaam naar beneden en voel de turbo er langzaam in komen. De motor klinkt lekker mechanisch, hij bouwt zijn krachten mooi geleidelijk op. Linksboven op het dashboard hikt de naald van het kleine VDO-metertje voorzichtig tegen het rode gebied aan. Je merkt meer van de turbo dan dat je hem echt hoort, de Saab blijft voortvarend versnellen. Rond de 4.000 toeren is het blok op zijn best en hoewel het allemaal niet écht hard gaat, beleef je het wel zo. Ik haal 150 km/h in z’n 3. Voor Zweedse begrippen een hoogst illegale snelheid, laat ik maar een beetje inbinden. Schakelen gaat soepel, soms een beetje hakerig, maar daar wen je snel aan. De besturing werkt vrij zwaar maar is wel lekker direct, zeker voor dit type auto. Opvallend is de korte draaicirkel, de wielen lijken bijna haaks op de auto te staan bij straatje keren. Dat voelt wat onnatuurlijk omdat je weet dat hier ook de aandrijving naartoe gaat. Maar je voelt aan alles dat deze auto robuust is, hij heeft zware botten en kan een tikkie hebben. Het onderstel met zijn Bilstein-dempers is stevig, dit is echt een sportieve sedan. Om het volle potentieel van de auto te benutten, moet je hem goed op zijn donder geven. Maar laten we dat vandaag maar niet doen, we zijn tenslotte met een museumstuk onderweg…

Saab 99 Turbo

Met een prijs van zo’n 35.000 gulden was de Turbo de duurste Saab 99; de 99 L van 100 pk kostte in 1978 23.000 gulden. In de VS, waar 40 procent van de Turbo’s naartoe ging, weten ze de auto goed te karakteriseren: ‘Met een prijs van 9.998 dollar is de Turbo niet goedkoop – maar hij is sneller dan alles dat goedkoper is en goedkoper dan alles dat sneller is’.