Handbak heeft langste tijd gehad, is dat erg?

We hebben slecht nieuws voor de liefhebbers van ouderwets handwerk: Mercedes-Benz en Volkswagen hebben aangekondigd dat nieuwe modellen uitsluitend worden geleverd met transmissies met dubbele koppeling. Binnen afzienbare tijd wordt de Tiguan alleen nog maar geleverd met automaat en dat geldt ook voor de nieuwe Passat. Bij andere modellen blijft de handbak nog tot het eind van dit decennium op het menu staan, maar daarna is het klaar. Daarmee spelen de genoemde fabrikanten in op een trend die al lange tijd gaande is. Waar auto’s met een automatische trans­missie, continu variabele transmissie (cvt) en semi-automaat in Nederland tien jaar geleden een aandeel van 19 procent hadden in de totale verkoop, was dit percentage in 2020 al gestegen tot 58 procent, zo blijkt uit cijfers van Bovag en Rai Vereniging. Ook in ons land wordt de automatische transmissie dus in hoog tempo populairder.

Daarmee lijkt het einde van de onderhoudsvriendelijke en betaalbare handbak dus stukje bij beetje te naderen. We geven een kort overzicht van de leverbare transmissies.

1. Handbak

De handbak is de oudste manier om het vermogen over te brengen van de motor naar de wielen via een transmissie. In het tandwielstelsel zit een mechaniek dat via stangen of een kabel met de versnellingspook is verbonden. Met de pook bedien je zogeheten schakelmoffen die de verbinding tussen de in- en uitgaande as tot stand brengen. Voordat je kunt schakelen, moet de koppeling de krachttoevoer onderbreken. In het verleden hadden handgeschakelde versnellingsbakken drie of vier versnellingen, tegenwoordig hebben ze er vijf of zes. Er zijn zelfs auto’s met een handbak met zeven versnellingen.

+ Hoge efficiëntie

+ Compacte afmetingen

– Oncomfortabele bediening

– Onderbreking van de trekkracht

2. Transmissie met dubbele ­koppeling

Volkswagen introduceerde in 2003 de transmissie met dubbele koppeling in de serieproductie onder de naam DSG (‘Direktschaltgetriebe’). Daarbij zijn twee geautomatiseerde bakken voorzien van een koppeling. De oneven versnellingen bevinden zich in de ene deelbak, de even versnellingen in de andere. Afhankelijk van het toerental en de snelheid stuurt de elektronica de actuatoren in de transmissiebehuizing aan en schakelt daarbij niet alleen comfortabeler dan een handbak, maar ook sneller en efficiënter. Dat betekent dat Volkswagen-modellen met een DSG-transmissie altijd zuiniger zijn dan modellen met een handbak. Dat is ook de reden dat Volkswagen heeft besloten de Tiguan en Passat vanaf 2023 alleen nog maar aan te bieden met DSG-transmissie.

+ Snelle schakelacties

+ Hoge efficiëntie

– Technisch complex

– Wegrijgedrag vanuit stilstand vaak niet zo soepel

3. Sequentiële ­versnellingsbak

Sequentiële versnellingsbakken zijn zowel in kleine auto’s als in sportwagens te vinden. Zo werden M-modellen van BMW (soms tegen meerprijs) geleverd met een geautomatiseerde handbak, SMG genaamd. En de Smart ForTwo kreeg standaard een geautomatiseerde zesbak. Het werkingsprincipe van een sequentiële versnellingsbak komt overeen met dat van een handbak die is voorzien van een automatische aansturing. In plaats van de bestuurder zorgen hydraulische cilinders en elektrische servomotoren samen met een besturingsunit voor het wisselen van verzet.

+ Betaalbaar+ Geen hoger verbruik– Onderbreking van de trekkracht– Traag schakelgedrag

4. CVT

De ‘continu variabele transmissie’ is een traploze transmissie. DAF nam de eerste Variomatic in 1958 in productie. Het voornaamste onderdeel is de variator. Die bestaat uit verschuifbare sets met kegelschijven, waarover een riem of een ketting loopt. Eén kegelschijfset is gekoppeld aan de aandrijflijn, de andere aan de motor. Door het verschuiven van de ene kegelschijf op de as terwijl de andere kegelschijf op zijn plek wordt gehouden, ontstaat toerental­afhankelijk een traploze overbrengingsverhouding. Audi levert een cvt onder de naam Multitronic voor modellen met in lengterichting geplaatste motoren en voorwielaandrijving.

+ Geen schakelpauzes

+ Veel comfort

– Veel motorgeluid

– Afstandelijk rijgevoel

5. Automaat met koppel-omvormer

Oldsmobile introduceerde in 1939 de klassieke automaatvariant met koppelomvormer met vier versnellingen in de VS. Dit gebeurde onder de naam Hydramatic. In de transmissiebehuizing bevinden zich verschillende planetaire tandwielstelsels; het aantal stelsels bepaalt het aantal versnellingen. Voor de kracht­overbrenging van de planetaire tandwielstelsels tussen de in- en uitgaande as zorgen lamellen­koppelingen. Tot in de jaren 80 werden deze transmissies hydraulisch aangestuurd. In hedendaagse auto’s wordt de koppeling elektrisch bediend door hydraulische kleppen, de aansturing gebeurt elektronisch.

+ Veel comfort

+ Fijn bij het trekken van ­aanhangers

– Transmissie neemt veel ruimte in

– Flinke meerprijs

Welke versie is sneller?

De Audi R8 met 525 pk is leverbaar met drie verschillende transmissies: een handgeschakelde zesversnellingsbak, de geautomatiseerde R-tronic-transmissie met zes versnellingen en de zeventraps S-tronic met dubbele koppeling. De R8 met S-tronic blijkt in de vergelijking duidelijk beter te presteren en hij verbruikt minder brandstof als prettig bijkomend effect. Ook bij de Porsche 718 Boxster en 718 Cayman spreekt er veel in het voordeel van de zeventraps transmissie met dubbele koppeling (PDK). De zescilinder boxer met 400 pk sprint aanmerkelijk sneller met de PDK-bak dan met de hand­geschakelde zesbak. Daar staat tegenover dat laatstgenoemde variant een 6 km/h hogere topsnelheid heeft. Tijdens onze testronde was het verbruik identiek. De vorige Volkswagen Golf R met 300 pk vier­cilinder turbomotor en permanente vierwielaandrijving (4Motion) werd geleverd met transmissie met dubbele koppeling (DSG) en met traditionele handbak. Allebei hadden ze zes versnellingen. Volkswagen introduceerde de DSG-bak in het volumesegment. Het verbruik, de acceleratie en het schakelcomfort spraken ook hierbij in het voordeel van de DSG-bak.

Hoe voorkom je slijtage?

Als je niet goed met een versnellingsbak omspringt, leidt dat onherroepelijk tot schade of bovengemiddelde slijtage. Defecten kunnen ook een technische oorzaak hebben. Olievlekken onder de auto kunnen een teken zijn van schade aan de bak. Als het smeermiddel niet uit de motor komt, maar uit de transmissie druppelt, moet de auto zo snel mogelijk naar de garage. Waarschuwingssignalen zijn ongewone, met name jankende geluiden uit de versnellingsbak, een onrustig rijgedrag of getril bij het wegrijden vanuit stilstand. Ook als de pook uit de versnelling springt of als de versnellingen lastig zijn in te leggen, is dat een teken aan de wand. Wil je dure reparaties of zelfs vervanging van de transmissie (dat kost duizenden euro’s) voorkomen, volg dan deze adviezen op:

• Leg een versnelling nooit met geweld in en trap het koppelings­pedaal altijd volledig in. Laat de koppeling niet slippen.
• Vermijd hoge toerentallen.
• Sla niet onnodig versnellingen over.
• Niet tegelijkertijd koppelen en schakelen.
• Niet abrupt wisselen naar de achteruitversnelling.
• Laat niet je hand op de pookknop rusten als je niet schakelt.
• Laat de transmissieolie tijdig vervangen, houd je aan het onderhoudsinterval.

Conclusie

Behalve het design en de motor houdt ook de transmissie de gemoederen van autoliefhebbers bezig. Of de versnellingsbak met de hand wordt bediend of automatisch schakelt, heeft lange tijd voor verdeeldheid gezorgd. Dat gaat echter veranderen. Nieuwe modellen met verbrandingsmotor, zoals de volgende Volkswagen Tiguan, worden alleen aangeboden met een transmissie met dubbele koppeling. Dit vermindert de technische diversiteit en het neemt een bepalend verschil met elektrische auto’s weg, want die hebben meestal geen versnellingspook.