Achtergrond: de vroege jaren van Henry Ford (2)

Voor het eerste deel van dit verhaal klik hier.

In 1903 richt Henry Ford samen met elf zakenpartners de Ford Motor Company op. Zelf brengt hij geen geld in, maar wel zijn kennis en patenten. Doordat een van zijn partners, James Couzens, de leiding over het bedrijf krijgt, kan Ford zich volledig concentreren op de techniek. In een gehuurd bedrijfspand aan Mack Avenue start de daadwerkelijke productie van een reeks modellen die met de A-Ford begint. Terwijl auto's in die dagen dure speeltjes voor de happy few zijn, richt de Ford Motor Company zich juist op de gewone man met value for money: eenvoudige, praktische en betaalbare automobielen. Het slaat aan: de eerste vijf jaar vinden twintigduizend Fords een eigenaar. Terwijl de productie op volle toeren draait, werkt Henry aan een universele auto: multifunctioneel inzetbaar. Na anderhalf jaar, het is oktober 1908, is het T-model klaar. Hij is licht, eenvoudig te onderhouden, krachtig en daardoor behoorlijk terreinwaardig. De T-Ford gaat daardoor in zijn eerste jaar al meer dan tienduizend keer over de toonbank, tegen een prijs van 825 dollar, naar huidige maatstaven zo'n 18.700 euro.

Volksheld
Toch is die prijs voor Henry Ford nog te hoog. De productie moet sneller en efficiënter en dat weet Ford te bereiken door steeds meer componenten door steeds dezelfde arbeiders in elkaar te laten zetten. Daardoor kunnen ook minder geschoolde mensen worden ingezet en hoeven hoog gekwalificeerde krachten hun tijd niet aan te eenvoudig werk te verdoen. Uiteindelijk wordt zo het idee geboren de chassis' door de fabriek te trekken, waarbij de mensen op een vaste plaats blijven. In oktober 1913 opent de nieuwe, voor die tijd hypermoderne productielijn die we tot op de dag van vandaag de lopende band noemen. De productie van een auto kostte tot dat moment zo'n 12,5 uur, op de nieuwe productielijn is dat minder dan gehalveerd tot een kleine zes uur en dat wordt in de maanden daarna nog verder geoptimaliseerd tot anderhalf uur. In 1916 kost een T-Ford nog maar 360 dollar. Dat is 6.650 euro, omgerekend naar de huidige prijsindex, dus Amerika kan massaal gaan autorijden en Henry Ford is een volksheld. Dat Ford zijn arbeiders een absurd hoog salaris betaalt om het verloop terug te dringen, is daar ook debet aan.
Inmiddels woedt aan de overkant van de oceaan de Eerste Wereldoorlog in alle hevigheid. Ford toont zich aanvankelijk een tegenstander van het conflict, maar wanneer de Verenigde Staten er in 1917 actief bij betrokken raken, stelt hij toch zijn fabrieken ter beschikking. Talloze T-Fords worden ingezet in de strijd tegen de Centralen. Op voorspraak van president Wilson stelt Ford zich verkiesbaar als senator voor de democraten in Michigan, maar redt het net niet.

Antisemitisme
Eind dat jaar, terwijl aan de overkant van de oceaan wordt begonnen aan het opruimen van de puinhopen van vier jaar oorlog, benoemt Henry zijn inmiddels 25-jarige zoon Edsel tot voorzitter van de raad van bestuur, een functie die hij tot dan toe zelf bekleedde. Vader en zoon kopen de aandeelhouders uit en verwerven zo de volledige controle over het bedrijf.
Zoals veel autofamilies (lees onze eerdere verhalen over onder meer de Agnelli's en de Quandts) ontkomt ook Ford in het interbellum niet aan bevlekking door de oprukkende nazi's. In de jaren twintig laat een krant waar hij eigenaar van is, zich diverse malen onder Fords naam laatdunkend uit over joden. Al zegt hij later over die teksten dat hij ze niet eens gelezen heeft, mannen als Heinrich Himmler en Adolf Hitler lezen ze wél en roemen Ford. Opmerkelijk is dat Ford juist uitblinkt in het gelijke kansen bieden aan Afro-Amerikanen, vrouwen en gehandicapten. Zijn maatschappelijke betrokkenheid toont hij eerder al door een boekje voor jongeren uit te geven waarin hij ze waarschuwt voor de gevaren van roken, lang voordat het ongezonde aspect van nicotine algemeen aanvaard zou worden.

Amsterdam
In 1926 loopt de inmiddels zwaar verouderde T-Ford op zijn einde en het jaar daarop ziet opvolger A-Ford het levenslicht. Ondertussen is Ford lang en breed een wereldwijde speler met fabrieken in onder meer Engeland, Canada, Duitsland, Italië, Australië, India en Zuid-Amerika. Ook Nederland komt aan de beurt. In Rotterdam verrijst een fabriek, maar Henry vindt die te ver van het water staan en verordonneert een nieuwe fabriek in het Amsterdamse havengebied.
Begin jaren dertig is elke derde geproduceerde auto wereldwijd een Ford. Henry en Edsel vormen een succesvol duo, maar gaan onderlinge conflicten niet uit de weg. Edsel hecht veel meer waarde aan design en nieuwe technieken dan zijn vader en dat botst nogal eens. Zo weigert Henry gedurende de looptijd van de T-Ford stelselmatig de vernieuwingen die zijn zoon door wil voeren en ook een financieringsconstructie voor kopers, zoals concurrenten bieden, houdt Ford senior tegen. Toch weet Edsel vaak zijn zin wel door te zetten met vruchten als het merk Mercury, het hydraulische remsysteem en de overname van Lincoln.

Zwart jaar
Edsel is getrouwd met Eleanor Lowthian Clay en krijgt met haar vier kinderen. Henry II, Benson, Josephine Clay en William Clay. 1943 is een gitzwart jaar voor de Ford-familie. Enig zoon en voorzitter van de raad van bestuur Edsel is pas 49 wanneer maagkanker een einde aan zijn leven maakt. Henry de directeursfunctie terug, maar tegen wil en dank. Hij loopt tegen de tachtig, heeft enkele hartaanvallen achter de rug en is lichamelijk noch mentaal nog opgewassen en die jaren gaat het dan ook bergafwaarts met het merk. Maar de beoogde opvolger, zijn oudste kleinzoon Henry Ford II (HF2), zit bij de marine. Na de oorlog, hij is dan 28, neemt Henry II de leiding alsnog over van zijn opa, die niet lang meer van zijn pensioen kan genieten. Henry Ford I sterft op 7 april 1947. Hij is 83 geworden.
Henry II krijgt het keihard voor zijn kiezen. Omdat niemand op de vroege dood van zijn vader had gerekend, is hij nog niet echt klaargestoomd voor de zware functie en veel Europese fabrieken liggen in puin. Hij kiest voor de harde hand en begint onmiddellijk met topmanagers te schuiven. Zo haalt hij een groep van tien running-up managers van de luchtmacht in huis, de zogenaamde Whiz Kids. Dit 'dreamteam' bewijst zijn waarde met de 1949 Ford, het eerste naoorlogse nieuwe model dat een gigantisch succes wordt en het merk uit het slop trekt.
Henry II brengt de onderneming in 1956 naar de beurs en haalt zo 650 miljoen dollar binnen. Hij weet topmanager Lee Iacocca binnen te halen, die aan de wieg staat van de succesvolle Mustang en in 1970 president wordt. Maar Henry junior vergaloppeert zich ook, met als dieptepunt een naar zijn vroeg overleden vader genoemde model. De Edsel wordt een flop en kost Ford 350 miljoen dollar.

Ferrari
HF2 blijft president van Ford tot 1960, wanneer de latere minister van defensie en een van de Whiz Kids Robert McNamara die functie van hem overneemt. Henry gaat verder als CEO en probeert Ferrari over te nemen. Enzo Ferrari steekt daar op het laatste nippertje een stokje voor en uit rancune laat Henry de GT40 ontwikkelen, die de dominantie van Ferrari op Le Mans onderuit moet schoppen.
Twee decennia lang wordt het directiekantoor bezet door externe mensen, tot in 2001 William Clay junior (Bill), de zoon van Henry II's broer en diens vrouw Martha Firestone (jawel, van de banden), het betrekt. Maar al die tijd bekleden diverse Fords wel hoge posities binnen het concern. Bill blijft vijf jaar lang CEO en geeft het stokje in 2006 over aan Alan Mulally, maar is tegenwoordig nog wel voorzitter van de raad van bestuur van een concern met een omzet van afgelopen jaar 151,6 miljard dollar. En dat allemaal omdat een boerenzoon het zware werk op het land beu was.

Dit verhaal verscheen eerder in AutoWeek 43/2017.