Dit is Jacob, de oudste Volvo, die nog steeds rolt... En dat is toch moeilijk!

Het weer wordt vandaag Zweeds. Uiterlijk vanmiddag zal het gaan regenen. Dat weerhoudt de medewerkers van Volvo er echter niet van om ’s ochtends in alle rust hun grootste schat uit het fabrieksmuseum te rollen. Daar staat hij dan, de Jakob, recentelijk voorzien van een verse laag blauwe lak. Het is het eerste model van Volvo, deze ÖV4, waarvan het eerste exemplaar naar het schijnt werd voltooid op Sint Jacobsdag, vandaar de bijnaam van het model. 

Ik mag er straks een stukje mee gaan rijden, maar wel met een oppasser aan boord: Lars Nilson heeft grote, zeer bekwame handen en hij kijkt nogal streng. De man, die door iedereen Larrö wordt genoemd, is de Jakob-verzorger in de werkplaats van het fabrieksmuseum. Hij opent de uit twee kleppen bestaande motorkap en draait de benzinekraan aan de onderdruktank open. Nu is het de grote vraag of  de Jakob zal starten. Larrö stapt in en trekt zijn rechterschoen uit. Het gaspedaal is slechts een kleine knop, die een plekje heeft gekregen tussen het rempedaal en de versnellingspook. Het is een krappe bedoening; er past nog niet eens een schoen in deze ruimte. 

Ontsteking op stuurwielnaaf regelbaar

Nu is het zaak om op de stuurwielnaaf de ontsteking te regelen. Dan trekt Larrö aan de choke en drukt hij de startknop in, die oogt als een deurbel. De viercilinder komt hoestend tot leven. Twee uur wachten in de buitenlucht is het oudje niet in zijn koude kleren gaan zitten. Larrö kent de Jakob echter goed en speelt net zo lang met het gaspedaal en de ontsteking tot de motor op gang komt.

Twee keer ontkoppelen bij opschakelen

Je moet twee keer ontkoppelen bij het opschakelen, om ervoor te zorgen dat de nukkige tandwielen goed in elkaar grijpen. Terugschakelen doe je met een dosis tussengas en veel gevoel. Als je niet tactisch te werk gaat, kraakt de versnellingsbak namelijk zo hard dat moeders hun kinderen van schrik wegtrekken bij de stoeprand, om ze vervolgens veilig naar huis te brengen. Schakelen zonder gekraak vond ik indertijd een grotere prestatie dan een tien halen voor een proefwerk. Geen van beide lukte overigens.

Nu moet ik eerlijk bekennen dat ik klamme handen heb. Ik vind het spannender om met zo’n onvervangbaar museumstuk op pad te gaan dan met een peperdure Ferrari. Die heeft tenminste een fatsoenlijk remsysteem en tal van elektronische vangnetten die me redden als ik het verpruts. En mocht het dan toch nog fout gaan, dan zijn er genoeg vervangende onderdelen beschikbaar om hem weer te repareren. Bij de Jakob is dat allemaal een heel ander verhaal. Van een remsysteem is nauwelijks sprake, want de rem waarover hij beschikt, werkt alleen maar op de achterwielen. Van een stabiele stationaire loop is geen sprake en de besturing vertoont overeenkomsten met een wichelroede. Bovenal is deze auto voorzien van een versnellingsbak met drie versnellingen die niet gesynchroniseerd zijn. Panisch graaf ik in mijn geheugen om te achterhalen hoe je ook alweer schakelt met zo’n bak. Ik heb het ooit als dienstplichtige geleerd in vrachtwagens van het leger, maar hoe ging dat nu ook alweer? 

Dat heb ik nog maar niet verteld aan de Jakob en al helemaal niet aan Larrö, die achter me gaat zitten. Ik vraag me af waarom hij daar gaat zitten. Uit veiligheidsoverwegingen? Om het overzicht te houden? Ik kom er niet achter, want Larrö zwijgt gedurende de hele rit. Ik voel zijn ogen in mijn rug priemen en krijg het nu al warm. Larrö is als het ware de bad guy. Naast me zit museumleider Per-Åke, die de rol van good guy op zich heeft genomen. Hij lacht monter naar me. Ook ik trek nu mijn rechterschoen uit. Ik leg de eerste versnelling in, die linksonder zit. We gaan. Tenminste, dat is de bedoeling, want in eerste instantie gebeurt er niets als ik de koppeling laat opkomen. De Jakob blijft op zijn plek staan. Ben ik misschien de handrem vergeten? Nee, daar kan het niet aan liggen en dus doe ik een nieuwe poging. Ik laat de koppeling weer opkomen, met succes. Potverdorie, wat grijpt de koppeling laat aan. Het aangrijppunt ligt op de een of andere manier boven het pedaal en hij hapt net zo onverwachts als een krokodil. 

Dan is het tijd voor de tweede versnelling, waarbij ik twee keer moet ontkoppelen. De krokodil hapt. De Jakob kraakt er lustig op los, zo hard zelfs dat de medewerkers van Volvo in het kantoor dat we passeren naar het raam lopen om te kijken wat we aan het doen zijn. Ai, pijnlijk. Dat neemt echter niet weg dat ik rol. Of in het Latijn: volvo. Als we verderop afslaan, bedient Per-Åke vanaf de bijrijdersstoel het staafje dat andere weggebruikers duidelijk moet maken dat we gaan afslaan. Ik heb geen bytes meer over om dat ook nog te regelen.

Krokodil die op de loer ligt

Op het eerste rechte stuk ga ik zelfs hard genoeg om de derde versnelling in te leggen. Als we verderop weer moeten afslaan, moet ik dus terugschakelen. Tussengas is geen optie, niet met die krokodil die op de loer ligt. Ik laat Jakob dus uitrollen, die daar krakend tegen protesteert. Sorry, oudje. “Schakel terug als je stilstaat”, adviseert good guy Per-Åke. We slaan af. 

Na een kilometer lukt het me voor het eerst om te schakelen zonder geluiden. “Nu heb je hem door!” Per-Åke is een optimistisch ingestelde man, maar hij pakt toch voor de zekerheid de deur vast op het moment dat ik met de Volvo anderhalve rijbaan nodig heb om rechtuit te rijden. Het was helemaal niet de bedoeling om zo hard te gaan rijden, maar de fotograaf in de vooruitrijdende auto wenkt me om dichterbij te komen. Maar hoe moet ik dat gaan doen met zo’n bescheiden vermogen? Naar het schijnt heeft de Jakob 28 pk, maar het merendeel van die paarden is op dit moment blijkbaar aan het slapen. Dat weet de fotograaf natuurlijk weer niet. En hij weet vast ook niet hoe beroerd de remmen zijn. 

Op de weg gaan alle andere verkeersdeelnemers respectvol voor je aan de kant. En ze houden afstand, misschien ook omdat ze bang zijn dat er een aanrijding plaatsvindt. De Jakob ziet er ook niet uit als een auto die heel hard kan remmen. Dan rijd ik met het oudje een rotonde op. Tussen de vrachtwagens en SUV’s oogt deze auto alsof hij van een filmset komt. 

Dan moet ik manoeuvreren, waarbij ik de achteruitversnelling in één keer weet te vinden. Hoera, wat een overwinning! Bij het keren zit er echter maar een paar centimeter tussen het voorspatbord en de vangrail; het gaat net goed. Ik hoor Per-Åke opgelucht ademhalen. De blik vanaf de achterbank heeft me inmiddels doorboord. Tweemaal, aan de linkerkant door mijn hart heen. 

Zweedse polka

Toch begin ik langzaam aan te genieten van de rit. Ik begin de Jakob te begrijpen. Ik stuur al tegen nog voordat hij van koers raakt en ik weet zelfs de rust te vinden om de dansende ruitenwisser die aan de voorruitomlijsting hangt uit het zichtveld te draaien. De Jakob en ik smelten samen voor een Zweedse polka. Nu moet ik echter voorzichtig zijn, want hoogmoed komt voor de knal!

Vlak voordat we weer terugkeren bij het startpunt slaag ik erin om weer twee geruisloze schakelacties uit te voeren. Best een goedmoedige lobbes eigenlijk, die Jakob. Per-Åke is weer een good guy geworden. Hij lijkt er steeds meer vertrouwen in te krijgen dat zijn schatje tegen zijn verwachting in schadevrij terugkeert op zijn thuisbasis. 

Op het moment dat hij me tegen het verkeer in een eenrichtingsweg op stuurt (“Iedereen vergeeft hier de Jakob alles”) voel ik hoe de museumdirecteur opgelucht ademhaalt. Ik rem de auto af tot stilstand en voor de laatste keer hoor ik gekraak bij het terugschakelen. De spanning valt van me af als een zware jas. Het is allemaal goed gegaan, gelukkig. Ik kan me elke meter van de rit nog herinneren. Het was een waar avontuur, daar kan geen Ferrari tegenop. Sorry, Ferrari. 

Bij het uitstappen schuif ik de bestuurdersstoel naar voren, zodat Larrö zich vanaf de achterbank omhoog kan hijsen. De man met de priemende ogen kijkt anders dan in het begin. Hij oogt zelfs ontspannen. Hij reikt me de hand en geeft me een stevige handdruk, waarbij hij me in de ogen kijkt. “Goed gedaan!” 

Het zijn maar twee woorden, maar ze betekenen meer voor me dan het halen van een tien bij een proefwerk.