Ook deze Fiat had een grootse Oostblok-carrière: de 128 werd Zastava 101
Tot 2008
Soms zijn de verschillen niet meer dan een naamplaatje, een enkele keer is er iets meer fantasie gebruikt, maar auto’s die om wat voor reden dan ook onder verschillende merknamen verkocht worden, het is bepaald niet iets van de laatste tijd. Zo bouwde Zastava in Joegoslavië bijna 40 jaar lang zijn eigen variant van de Fiat 128. Het is na de Fiat 124, die Lada gebruikte, een tweede voorbeeld van een Fiat die furore maakte in het Oostblok. De Zastava 101: de Balkan Fiat!
Aan het eind van de jaren 60 heeft het gros van de auto’s nog altijd achterwielaandrijving. Bij Fiat is dat niet anders; de grote modellen hebben de motor voorin, bij de kleintjes zit-ie aan de achterkant, maar altijd drijven ze de achterwielen aan. In 1969 komt daar verandering in. Na een paar jaar ervaring op te hebben gedaan met de voorwielaangedreven Primula van dochtermerk Autobianchi acht Fiat de tijd rijp om zijn eerste eigen model met dit aandrijfconcept te presenteren: de 128. Het is een compacte vierdeurs sedan, net een maatje kleiner dan de 124, met dwars onder de motorkap een compleet nieuwe 55 pk sterke viercilinder. De 128 is een succesnummer en wanneer in 1985 in de Rivalta-fabriek nabij Turijn de laatste van de band loopt, staat de teller staat op 3.107.000 exemplaren. En dan hebben we het alleen over de Italiaanse versies.
Fiat 128 mondiaal geassembleerd
Fiat assembleert de 128 ook in Marokko, Sri Lanka, Colombia, Egypte en Argentinië. In Spanje wordt de auto door (dan nog) Fiat-partner Seat in elkaar gezet en als Seat 128 verkocht. Op deze manier kan bespaard worden op invoerrechten en doorgaans zijn de arbeidskosten in de genoemde landen ook lager. Dat is ook in Joegoslavië het geval. Al jaren worden daar in Kragujevac (Servië) door Zastava diverse Fiats in licentie gebouwd. De 128 vormt in 1971 een mooie toevoeging aan het Zastava-gamma. Maarrr … anders dan bij Fiats buitenlandse filialen wordt de 128 bij het zelfstandige Zastava niet compleet geassembleerd uit Italiaanse onderdelen, maar maken ze veel zelf of betrekken ze componenten van Joegoslavische toeleveranciers. En dat is niet het enige, Zastava presenteert de auto in 1971 op de autoshow als Zastava 101 met een iets ander koetswerk. In grote lijnen is dat nog steeds de 128, alleen nu voorzien van een hatchback die sterk doet denken aan de hatchback-kont van de Simca 1100. Bij Fiat zien ze wel wat in de Joegoslavische carrosserievariant en de plannen om de 101 in Italië te importeren en op de markt te brengen als Innocenti liggen al klaar. Alleen … de auto voldoet niet aan Fiats kwaliteitseisen en het hele verhaal gaat niet door.
Zastava ook in West-Europa
Het belemmert Zastava echter geenszins de auto naar de rest van Europa te exporteren, zowel West als Oost. De 101 is er naar keuze in een drie- en vijfdeurs variant, alleen op de exportmarkten niet als Zastava 101. Peugeot claimt het recht op driecijferige type-aanduidingen met een nul in het midden, zodoende wordt de Zastava 101 bij ons bekend als Zastava 1100 (of met grotere motor 1300). In enkele landen verschijnt hij op de markt als Fiat 128 Z of Fiat 1100 Z, maar doorgaans staat er gewoon Zastava op. Door de jaren heen ondergaat de auto wat kleine kosmetische wijzigingen en verandert ook zo nu en dan de naam; onder andere in GTL 55, 311, Skala 55 en Yugo 1.1 GX. Aan de basis verandert echter hoegenaamd niets.
Egyptische bouwpakketten
De productie van de Zastava blijft niet beperkt tot de fabriek in Kragujevac. Het Poolse FSO assembleert hem van 1974 tot 1976 als 1100p. Dit is onderdeel van een compensatie voor de assemblage van de FSO 125p door Zastava. Begin jaren 80 piekt de productie bij bijna 230.000 auto’s per jaar, allemaal hatchbacks. Pas wanneer Fiat in Italië stopt met de productie van de 128 beginnen ze in Joegoslavië met de bouw van de sedan. En dat is ook het moment dat Zastava de auto als bouwpakket gaat exporteren naar Egypte waar de El Nasr Automotive Manufacturing Company ze in elkaar schroeft. Eerder bouwt Nasr nog 128’s uit Italiaanse onderdelen, vanaf nu dus uit Joegoslavische.
Vier decennia
Na de introductie van de modernere Yugo 55 en de Yugo Sana zakken de productieaantallen behoorlijk in. Toch blijft de 101 in het gamma en rolt in 1991 het miljoenste exemplaar van de band. Tijdens de oorlogen in Joegoslavië komt de productie stil te liggen en wanneer het land uit elkaar valt wordt de onderdelenvoorziening bemoeilijkt omdat veel componenten uit inmiddels afgezonderde delen van de voormalige republiek komen. Maar van opgeven weten ze nog niet in Kragujevac. Zelfs in het voorjaar van 2008 presenteert Zastava tijdens de autoshow van Belgrado nog een update met een elektronisch dashboard, een verbeterde motor en een lpg-installatie. Maar het is wel een laatste stuiptrekking. Op 14 oktober 2008 houdt het staatsbedrijf Zastava op te bestaan om over te gaan in Fiat Automobili Srbija, voor 33 procent van de Servische overheid en voor 67 procent in handen van Fiat. De productie schakelt over naar moderne Fiat-modellen en op 20 november 2008 rolt de laatste Yugo Skala 55 (zoals-ie dan heet) van de band. Na 1.273.532 Zastava’s op basis van de 128 is het over. Of nou ja, bijna dan. Uit resterende onderdeelpakketten wordt in 2009 bij Nasr in Cairo nog een handje vol Skala’s geassembleerd. Maar dan is het na 40 (!) jaar ook echt definitief voorbij met de ooit zo vooruitstrevende Fiat 128.
