Toeval

Onlangs was ik voor het eerst in een casino. Ik laat mij niet zo snel verleiden tot kansspelen. Ik weet namelijk dat de automaat wettelijk zo is ingesteld dat slechts 40% van de mensen wegloopt met méér dan dat ze erin hebben gestopt. Voor roulette gelden soortgelijke kansen. Wat me echter opviel was het volgende: bij de roulettetafel stond een scherm met de getallen die de afgelopen ronden waren gevallen. Dat deed me denken aan de roulettetafel die Het Klimaat heet.

"In het verleden behaalde resultaten, bieden geen garantie voor de toekomst."

Dat geldt ook in de kansspelen. Elke keer dat het balletje rond gaat in de roulettetafel, is de kans dat hij op een bepaald getal valt even groot. Ongeacht wat daarvoor gebeurd is. Toch zijn wij mensen geneigd om dingen in het verleden te vertalen naar voorspellingen over de toekomst. Zo wordt de hele klimaatdiscussie bijvoorbeeld gevoerd op historische data. Op basis van dit soort wetenschappelijke studies ontstaat er een illusie van 'begrijpen'. Maar helaas begrijpen we het klimaat pas op kleine onderdelen.

"Dat is ook toeval!" roept een van de vrouwen aan de roulettetafel in sterk Rotterdams accent. Het balletje is voor de vierde keer achter elkaar op oneven gevallen. Prompt zet ze in op oneven, want dit is natuurlijk een voorteken.

Toeval bestaat niet.

Wat dat betreft verschillen wij niet veel van duiven. Als je een duif wat te eten geeft, bijvoorbeeld als hij zijn hoofd naar links beweegt, dan leert hij vrij snel om zijn hoofd continu naar links te bewegen. Precies zoals de honden van Pavlov. Erg leuk is het als je daarna volledig willekeurig eten geeft aan een duif. Na enige minuten staat het beest de meest gekke bewegingen te maken. Hij trekt namelijk na elk willekeurig moment van eten krijgen de conclusie dat zijn beweging dit veroorzaakte. Hij heeft een verband gelegd dat niet bestaat.

Dat gevaar bestaat ook in de klimaatdiscussie. Wij hebben sterk de neiging alles 'bij het oude' te willen laten. Wij denken en hopen dat er sprake is van een eeuwig equilibrium. Dat de aarde af is. Feit is echter dat de aarde, op een geologische tijdschaal nog niet zo heel lang geleden, een hele andere groep hoofdbewoners kende. Klimaatverandering is al millenia aan de orde van de dag en echt niemand weet wat er gebeurd als de temperatuur nog 2 graden stijgt, of daalt. Dat kunnen we ook niet weten. De aarde is net als een roulettetafel een chaotisch, onvoorspelbaar systeem. En wat je ook roept over het verleden, het biedt geen garantie voor de toekomst. En wij zijn als duiven zonder kop aan het gokken met overheidsgeld.

Daarom bestaat toeval ook niet. Wij doen een aanname over de toekomst, we anticiperen. Dat is een talent van de mens, maar ook een zwakte. Als iets dan niet loopt als geanticipeerd, noemen we dat 'toevallig'. Maar het was hooguit 'onwaarschijnlijk'.

Het leuke aan de klimaatdiscussie is dat hij gaat over ons mensen en onze zwaktes en talenten. Aan de basis van de huidige beweging zit echter een even natuurlijke als banale motivatie: angst. Mensen zijn in het algemeen niet in staat om het concept 'onvoorspelbaarheid' te accepteren. Dat levert namelijk onzekerheid en stress op. Het is eenvoudiger dan maar in een verhaal of persoon te 'geloven'. Dit principe kennen we van de kerk, dictators en andere volksmenners. Wetenschap kent hiervoor gelukkig een zelfreinigend vermogen en de rest van de wereld volgt langzaam.

Laten we voor nu accepteren dat we het niet weten met het klimaat, maar dat we, op basis van onze eigen overlevingskansen als soort, beter verstandig kunnen omspringen met onze natuurlijke bronnen. Dat principe is namelijk wel bekend: als je teveel schapen op een weitje zet, gaat het weitje en de schapen dood.

En toevallig bleek de aarde rond.