Waarom de accijns is verhoogd en waarom het misgaat

Het onbegrip is groot. Snappen ze dan helemaal niets in Den Haag? De branche-organisaties hebben er nog zo voor gewaarschuwd. En inderdaad: zodra de hogere accijns op brandstof werd ingevoerd, zagen pomphouders in de grensstreek hun klanten massaal de oversteek maken. Benzine werd op 1 januari 2014 circa 1,5 cent per liter duurder, diesel ongeveer 5 cent en lpg ruim 9 cent.

De beelden van rijen wachtende Nederlanders bij een Belgische pomp doen het vervolgens goed in alle nieuwsprogramma's. Het kabinet en de regeringspartijen in de Kamer dachten dat het allemaal wel mee zou vallen en willen eerst over langere tijd de effecten zien voordat de verhoging weer wordt teruggedraaid. De score in januari volgens Bovag: 60 miljoen euro minder belastinginkomsten dan een jaar geleden. In één maand! Wat bezielt die politici? En waarom worden de al zo dure brandstoffen eigenlijk nog duurder?

Inderdaad, geld. Zo ver zijn we met z'n allen al. Alle milieubeweringen ten spijt, de extra centen per liter vloeien rechtstreeks naar de schatkist. Het is immers bij het ministerie van Financiën waar iedereen protesteert, niet Infrastructuur en Milieu. Bovendien, brandstof is al zo duur, dat mensen echt niet onnodig rondjes gaan rijden. Waarom dan toch die verhoging? Heel simpel, er moest een herfstakkoord komen om belangrijke plannen door de Senaat te krijgen. En als veel politieke partijen een compromis sluiten, dan is er altijd geld tekort. En dan zijn de autobelastingen een makkelijke prooi. Zo gaat het al jaren.

Neem de slurptaks, ooit ingevoerd door Jan-Kees de Jager. Hij kreeg van coalitiepartners PvdA en CDA (dat nu in de oppositie heel hypocriet klaagt over de accijnsverhoging terwijl de partij decennialang niet anders deed toen ze aan de macht was) de opdracht mee om 500 miljoen euro extra op te halen bij de auto, 'op een milieuvriendelijke manier'. Dat ging uiteraard niet om het milieu, maar om 500 miljoen euro. Anders kan je die maatregel budgetneutraal invoeren. Dan maak je onzuinige auto's duurder en zuinige auto's goedkoper.

Hetzelfde geldt nu voor de accijnsverhoging. Die levert (op papier) vele miljoenen extra op, waarmee andere zaken betaald kunnen worden. 'Maar', zo roepen tegenstanders geleid door Bovag in koor, 'door die verhoging vluchten zoveel Nederlanders over de grens dat de overheid heel veel geld misloopt. In plaats van wat extra accijns, missen ze nu alle belastingen over de volledige tank brandstof. Dat kost uiteindelijk veel meer dan de verhoging oplevert! Snappen ze dat in Den Haag dan niet?'

Een zeer goede vraag. En dat snappen ze in Den Haag wel degelijk. In tegenstelling tot wat velen denken, zijn de ambtenaren op landelijk niveau echt geen domme mensen. Het bij-effect van mensen die in het buitenland gaan tanken, hebben de verantwoordelijke mensen echt wel ingecalculeerd. Maar, en dat is het treurige, het is niet relevant.

Huh, maar er was toch extra geld nodig voor het herfstakkoord? Ja, maar nu komt de crux: dat geld is alleen op papier nodig om het akkoord er doorheen te krijgen en al het beleid dat erin staat – bijvoorbeeld de hervormingen op pensioen- en woongebied – te kunnen uitvoeren. Onder aan de streep moeten de bedragen kloppen. Of die miljoenen euro's via de accijns nu wel of niet binnenkomen, dat ziet men wel weer aan het einde van het jaar. Dan wordt er een nieuwe begroting gemaakt die naar de reële inkomsten kijkt en beginnen we weer opnieuw. Dit zou voor elke onderneming een volledig krankzinnige manier van boekhouden zijn, maar in de politiek is het de realiteit.

Effectgedrag van belastingen mag niet worden meegerekend. En wat is uiteindelijk de prijs voor een belangrijk politiek akkoord? Wat boze automobilisten en wat failliete pomphouders. Dat noemen ze in Den Haag een koopje. Normaal gesproken zijn de voorspelbare protesten voor het kabinet even vervelend als een regenbui. Het waait wel over. Maar deze keer niet. Bovag heeft een briljante move gemaakt door de aankomende gemeenteraadsverkiezingen te gebruiken om de protesten aan te zwengelen. De gemeenten en zelfs provincies aan de grens lopen leeg door de accijnsverschillen en de lokale politiek begint te morren.

Voor zeurende automobilisten is geen enkel kabinet bang. Maar klagende lokale politici van hun eigen partij, daarvoor zijn ze als de dood. Niet voor niets gaan hoge politici uit Den Haag vaak met hangende pootjes naar een partijcongres. De kans dat accijnsverhogingen worden teruggedraaid, is normaal gesproken nihil. Maar Bovag speelt het spel deze keer bijzonder slim. Bovendien is er een onverwachte bonus: er is een nieuwe staatssecretaris van Financiën aangetreden die zonder gezichtsverlies de maatregel kan terugdraaien. Het waren immers zijn plannen niet, toch? Als Bovag nog meer belangrijke lokale politici voor zijn karretje weet te spannen, worden het spannende maanden. Al lijkt minister Dijsselbloem de ernst van de situatie nog niet helemaal in te zien.