Autoboeven

Eerst CEO Martin Winterkorn geveld en nu een Audi-chef in de gevangenis; wat een ongelooflijke tijden zijn dit voor het VW-concern. De maatschappelijke verontwaardiging over het sjoemeldieseldrama klotst tegen de plinten. Duitse kranten maken de kachel aan met de hanencultuur van arrogante CEO's die nu worden gekruisigd als de aanstichters van wat de Süddeutsche Zeitung 'het misschien grootste industriële bedrog van de naoorlogse geschiedenis' noemt. En ze zeggen het vast goed: de leiders sloegen hun morele verantwoordelijkheden in de wind, they didn't give a damn.

Vraagje: hoe werkt macht?

Vijfhonderd jaar geleden schreef de Italiaan Niccolò Machiavelli zijn wereldberoemde boek Il Principe, de vorst. Het leert de heerser dat hij zijn gezag moet verdedigen met alle middelen die hem ten dienste staan, goedschiks of kwaadschiks. Hij moet slim en koelbloedig zijn, anders walsen je vijanden je plat. Het is vreten of opgevreten worden. De wereld is gewoon niet aardig.

Nu ik in Duitse media de commentaren lees, denk ik aan Machiavelli. Wat weten de critici, vast fatsoenlijke mensen die hun ethische beginselen nooit op het spel hoefden te zetten, van macht en concurrentie? Geen concern was groot geworden zonder grenzen af te tasten en zo nodig sluw te overschrijden. De vijand loert, winstmaximalisatie maakt blind. Zo zetten textielboeren kinderhanden aan het werk, zo investeerden pensioenfondsen in wapenhandel en tabak. En wij? Vroegen wij wie onze T-shirts had gemaakt, hoe onze oudedagsvoorziening werd bekostigd? Fatsoen was nooit meer dan de voetveeg van het grootkapitaal. Alle CEO's van alle automerken weten wat vuile handen maken inhoudt. De zachte heelmeesters leggen het af tegen de wreedheid van de markt.

Hoe kwam het dieseldrama in de wereld? Ik vat de geschiedenis nog even samen. Europa had zorgen over de vervuiling. De EU vaardigde strenge emissienormen uit. De fabrikanten moesten aan de bak. Dat ging minder makkelijk dan gedacht. Ze kwamen klem te zitten in de wedloop tussen ecologische en economische belangen. Ze waren er ook helemaal niet klaar voor. Met misplaatst zelfvertrouwen hadden ze de noodzaak en de snelheid van de energietransitie systematisch onderschat en Elon Musk niet serieus genomen. Goede raad was duur, ook letterlijk. Dus men verzon een achterbakse softwaretruc en liet in Brussel iedereen met slappe knieën door de autolobby overhalen op het dieselfront een oogje toe te knijpen. Iedereen deed het, want iedereen moest het.

Hoe schuldig ben je dan?

Guilty as hell, want je hebt glashard de boel belazerd en het vertrouwen van de consument geschonden, die er getuige de verkoopcijfers van VW overigens niet van wakker heeft gelegen. Maar je kunt altijd zeggen: ik handelde in het belang van het bedrijf en mijn honderdduizenden werknemers, ik ben ook maar speelbal van een darwinistische survival of the fittest.

Het is geen excuus, wel een stevige verzachtende omstandigheid dat concurrentie dwingt tot immoraliteit. Miljardenboetes noch massale verontwaardiging zullen de CEO's van morgen op de lange duur beletten wéér vuil spel te spelen. Business is business. En vaak zijn wij, de kopers, medeplichtig. We didn't give a damn either.