Carmelo viel 46 jaar geleden als een blok voor deze groene Fiat X1/9

Bijzonder: het was de watersnoodramp van 1953 die de aandacht van de toen nog jonge Siciliaan Carmelo Sindoni op ons land vestigde. “Ik hoorde erover, verdiepte me in Nederland en toen ik op een gegeven moment een oud-dorpsgenoot sprak die zich daar had gevestigd, was mijn interesse helemaal gewekt”, vertelt hij. “Ik vroeg hem of dat land ook iets voor mij was. Hij meende van wel, en in 1971 ben ik naar Nederland vertrokken.”

Carmelo woonde eerst in bij zijn oud-dorpsgenoot in de Bollenstreek en later bij een hospita in Noordwijkerhout. Hij begon zijn werkzame leven bij een aardewerkfabriek in Sassenheim. Na ook nog een staalfabriek als werkgever te hebben gehad, werd de horeca zijn eindbestemming. In Motel Sassenheim bekleedde hij diverse functies, van de bediening tot uiteindelijk chef-kok. “Ook heb ik gewerkt bij een cateraar in Katwijk. Vlakbij was de plaatselijke Fiat-dealer Seinpost gevestigd. In die tijd had ik mijn zinnen gezet op een sportieve auto. In eerste instantie dacht ik aan een Opel GT, maar die was alweer enkele jaren uit productie. Het hoefde dus niet per se een Italiaanse auto te zijn, want van de eerste auto die ik had, een Fiat 850, begaf de motor het al na een paar maanden. Daarna had ik een Mini en die beviel me beter.” Toch stapte Carmelo de Fiat-showroom binnen toen hij daar een prachtige groene X1/9 zag staan. “Hij was fonkelnieuw en dus met een prijskaartje van 18 of 19 mille niet goedkoop. De zoon van mijn hospita schoot me te hulp: hij stond garant voor de lening die ik aanvroeg bij de gemeentelijke kredietbank in Leiden. De Mini kon ik inruilen, zodat ik nog fl. 14.350 moest betalen.”

Speciale Fiat X 1/9-reistassen.

Komst kind betekende bijna einde X 1/9 

Trots als een pauw reed Carmelo op 18 augustus 1977 met zijn 08-ST-85 gekentekende, verde metallic X1/9 Serie Speciale de showroom uit. Een jaar later ontmoette hij Susan. Niet dankzij de Fiat, maar omdat ze in hetzelfde bowlingteam speelden. Ze trouwden en een poosje later werd zoon Louis geboren.

“Dat gaf een probleem, want de X1/9 was een pure tweezitter”, vertelt Carmelo. “Omdat er ook nog een verhuizing van Katwijk naar Zoetermeer aankwam, besloot ik de Fiat te verkopen. De biedingen die ik erop kreeg, waren echter zo laag dat ik het plan wijzigde: geen verkoop, maar hem hier schorsen en stallen bij familie in Italië. Als we dan ’s zomers op vakantie daarheen gingen – twee dagen met de trein – stond hij voor ons klaar. Hier reden we eerst met de Volkswagen Polo van Susan. Toen die auto vanwege verdere gezinsuitbreiding te klein werd, kochten we een Lada.”

Serie Speciale extra luxe uitgerust

Het rijden met de X1/9 in thuisland Italië was voor Carmelo geen probleem. “Een jaar na de aankoop zijn we er al mee naar Italië gereden. Machtig was dat. Op de Duitse autobahn haalde hij met gemak 175 km/h en in mijn geboortedorp had ik veel bekijks. Sowieso heb ik altijd met veel plezier in de Fiat gereden, nu nog steeds trouwens. De eerste rit kan ik me nog goed herinneren. Man, wat was ik trots. Ik had nooit kunnen dromen dat ik nog eens eigenaar van een sportwagen zou worden, en dan nog wel een nieuwe. Als Serie Speciale was hij ook nog eens extra luxe uitgerust. De enige optie was een radio-cassetterecorder, al het andere was standaard.”

Zelfs de stoelen van de Fiat X 1/9 zijn nog hartstikke mooi.

Het verblijf in het zonnige zuiden heeft ’t Groentje, zoals de X1/9 in huize Sindoni wordt genoemd, echter niet ongeschonden doorstaan. “Nederland is vlak, in tegenstelling tot Sicilië, want daar is juist alles hellend. Afijn, ik had een keer de auto geparkeerd met het dak open. Niet veel later was er wat plaatselijke jeugd in gekropen die hem van de handrem haalde. Toen ik terugkwam, was de auto weg. Een eindje verderop vond ik hem, in een greppel. Ik aangifte doen bij de carabinieri. De dienstdoende agent schreef in het proces-verbaal dat de Fiat uit zichzelf de greppel in was gereden. Dat klopte niet, maar ja, de man was familie van die kinderen …”

De leeuw in de Fiat X 1/9 is een mascotte.

Italiaanse verblijf hield X 1/9 roestvrij

Afgezien daarvan heeft het Italiaanse verblijf de auto goed gedaan: door het beperkte gebruik liep de kilometerstand weinig op (na 45 jaar staat er nog geen 120.000 kilometer op de teller) en het klimaat zorgde ervoor dat roest amper kans kreeg. “Dat was hier wel anders. Binnen een jaar moest ik hem al gedeeltelijk laten overspuiten, vanwege opkomende lakblaasjes. Maar daar staat tegenover dat de motor en de bekleding nog helemaal origineel zijn.”

Het kan zijn dat Fiat ten tijde van de introductie van de X1/9 andere dingen aan het hoofd had dan een gedegen roestbescherming. Immers, in 1972 zagen naast de X1/9 ook de kleine 126 en middenklasser 132 het levenslicht. Misschien is dat de reden dat de fabrikant de productie van de X1/9 uitbesteedde aan Bertone. Daar zou de auto tot aan zijn einde in 1988 worden geproduceerd. De X1/9 werd gaandeweg zelfs de ruggengraat voor het designhuis. Na het verscheiden van de targa ging het met Bertone snel bergafwaarts …

Eerst had de Fiat X 1/9 een 1.3, later werd dat een 1.5.

Van Fiat naar Bertone

Het verhaal van de Fiat X1/9 begint in 1969, wanneer het studiemodel Autobianchi Bertone Runabout op de Turijnse Autosalon verschijnt. Deze concept-car moet de weg vrijmaken voor de opvolger van de verouderde 850 Spider. In september 1972 is het zover: de op de Fiat 128 gebaseerde sportwagen maakt op Sicilië zijn werelddebuut. De krachtbron is, anders dan bij de 128, achter de voorstoelen gemonteerd. Dat maakt hem veel speelser om te rijden dan de open 850, die met ‘alles achterin’ nogal eens listig uit de hoek kon komen. Pers en publiek zijn direct enthousiast. De auto is modern en aantrekkelijk gelijnd, biedt dankzij de Lampredi-motor prima prestaties en is prettig geprijsd. Later zal blijken dat de Bertone-creatie ook behoorlijk veilig is. Behalve de grote Mercedes-Benz S-klasse W116 voldoet alleen deze compacte Italiaan aan de Amerikaanse crash-eisen van 1975. De VS is dan ook een belangrijke afzetmarkt voor de X1/9. Het merendeel van de ongeveer 166.000 geproduceerde exemplaren (waarmee de X1/9 nog altijd een van de meest succesvolle sportwagens met middenmotor is) vindt aan de overkant van de grote plas een eigenaar.

Voorin de X 1/9 de handtekeningen van de leden het ontwikkelingsteam, inclusief die van Gandini.

Globaal onderscheiden we vier series X1/9. De eerste (1972-1975) heeft een 75 pk sterke 1.3 aan boord, gekoppeld aan een vierbak. Dankzij het lage gewicht (840 kilo) is een top van 170 km/h mogelijk. Gaandeweg houden kleine wijzigingen aan de carrosserie het ontwerp fris. In 1976 komt een ingrijpender modificatie, ook onderhuids. Om de geregeld voorkomende vapour lock (lucht in het brandstofsysteem bij warme motoren) tegen te gaan krijgt de carburateur extra koeling. Ook de ontsteking wordt herzien. Het kost de motor 2 pk, maar de betrouwbaarheid neemt toe.

Carmelo’s X1/9 Serie Speciale komt uit deze tweede serie. Dit actiemodel stond vanaf 1976 op de bestellijsten en was uitgebracht ter gelegenheid van de 50.000e X1/9. Specifieke kenmerken: wafel-striping rondom (doordat bijspuiten al vrij snel nodig was, ontbrak enige tijd de striping: die was niet voorradig), een zwarte kunststof frontspoiler met gele Carello-mistlampen, speciale bekleding, een aangepast dashboard, de type­aanduiding op de achterste dakstijl en een sticker op het rechter voorscherm met de vlag van het land waar de auto geleverd was en daarbij de handtekening van Nuccio Bertone.

Na 1982 verder als Bertone X 1/9

De volgende grote wijzigingen vinden in 1979 plaats. Vanaf dan wordt de 1.5-motor uit de dan nog verse Ritmo gebruikt. Hij is gekoppeld aan een vijfbak en levert 86 pk, goed voor 180 km/h. Uiterlijke kenmerken: fikse Amerikaanse bumpers en een comfortabeler interieur dankzij nieuw meubilair. Een decennium na de introductie lijken de jaren voor de X1/9 echter langzaam maar zeker te gaan tellen. Bouwer Bertone, voor wie de X1/9 van groot commercieel belang is, neemt het model daarom in 1982 van Fiat over, met als gevolg dat de creatie Bertone X1/9 gaat heten. In de eighties gaan de ontwikkelingen, al dan niet wettelijk voorgeschreven, door. Zo doen brandstof­injectie en de katalysator hun intrede.

Net als in het decennium ervoor met de Serie Speciale en bijvoorbeeld de diepzwarte en van een wit alcantara interieur voorziene Lido (inderdaad: vernoemd naar de Parijse nachtclub) verschijnen er meerdere actiemodellen, zoals de Sunshine en de Grand Finale. Het zijn pogingen om klanten naar de halfopen Fiat te lokken in plaats van naar bijvoorbeeld de verse Toyota MR2. Dat laatste actiemodel betekende in juli 1988 het einde voor de X1/9. Dat geldt niet voor de auto van Carmelo. Die staat alweer geruime tijd in ons land en doet nog regelmatig dienst.

Zoon Louis ook een fan van het model

Zoals vandaag, want wij zijn bij ’t Groentje om hem en zijn zorgzame baas te portretteren. Carmelo geniet zichtbaar van alle aandacht. Af en toe wordt hij er zelfs ietwat emotioneel van. “Die auto, dat is ons leven”, zucht hij terwijl hij een traantje wegpinkt. Carmelo mag terecht trots zijn. De auto alleen is al prachtig, maar het zijn de details die hem écht persoonlijk maken, zoals het leeuwtje op het dashboard dat als talisman dient; de bijpassende en tegenwoordig knap zeldzame kofferset en de groene lak die een opmerkelijke aantrekkingskracht op vliegen heeft. Natuurlijk spelen ook alle reizen die ermee zijn ondernomen een rol. Behalve naar Italië waren er trips naar Denemarken, Zweden, Frankrijk, Tsjechië en de Nürburgring. Meestal was dat met Carmelo achter het stuur, maar ook zoon Louis rijdt er graag in. Hij is ook besmet geraakt met het X1/9-virus. Zo heeft hij niet alleen een blauwe X1/9, hij is zelfs voorzitter van de Fiat Bertone X1/9 Club Nederland. Carmelo’s vrouw Susan vindt meerijden prettiger dan zelf het rad ter hand te nemen. “Ik vind hem te strak schakelen”, legt ze uit. “Tja, alles is nog mechanisch”, zegt Carmelo. “Dit is écht auto­rijden, niet zoals tegenwoordig.”

Carmelo kocht de auto nieuw in 1977, toen hij 32 jaar was. Nu is de auto 46 en hij 78. “Ja, 78 jaren jong”, verbetert hij ons grappend. Hoewel hij vorig jaar zomer weer naar zijn geboorteland afreisde, vertrouwt Louis ons toe dat Carmelo’s gezondheid af en toe wat broos begint te worden. Voor de X1/9 maakt dat niet uit, want die blijft in de familie. Zo zeker als pasta Italiaans is.

Dit artikel is eerder gepubliceerd in AutoWeek Classics 02 2023.